Wielkie momenty dziejowe padają łupem nie tylko światowych gigantów, lecz czasami przytrafiają się także mniej pozornym graczom. I tak właśnie teraz pod koniec października 2025, dużymi krokami nadchodzi wiekopomna chwila dla niewielkiego Timoru Wschodniego aka Timornu Leste.
Według wszelkich znaków na ziemi i na niebie jeszcze w tym miesiącu, podczas 47-go szczytu państw ASEAN w Kuala Lumpur w Malezji, pełniącej w tym roku funkcję „przewodniczącą” całemu blokowi 10 państw ASEAN, ogłoszone zostanie poszerzenie rodziny o nowego Członka.
Oficjalna data przyjęcia Timor Leste do ASEAN zaplanowana jest na dzień 26 października. Wydaje się, iż mimo pewnych przeciwności, decyzja o akcesie TL zapadła już definitywnie i została kilkukrotnie potwierdzona przez prawie wszystkich liderów ASEAN, w tym miedzy innymi miedzy innymi przez premiera liderującej w tym roku Malezji.
Świadomie napisałem jednak o pewnych przeciwnościach, ponieważ takowe pojawiły się ze strony stałego członka ASEAN Mjanmy. Junta rządząca dawną Birmą krytykowała Dili za udzielanie politycznego poparcia organizacji National Unity Goverment Myanmar (NUG), będącej zadeklarowaną opozycją do junty urzędującej w Naypyidaw.
Należy tutaj przypomnieć, że jedną z kardynalnych zasad obowiązujących w bloku ASEAN, jest nieingerowanie innych członków w sprawy wewnętrzne państw członkowskich.
W ASEAN podobnie jak w Unii Europejskiej istnieje prawo Weta oraz konsensusu w podejmowani decyzji. Wydaje się zatem, iż mogą zaistnieć przesłanki powodujące nie tyle zablokowanie co odwleczenie w czasie oficjalnego przyjęcia TL w dniu 25 października.
Przywódcy Timoru oraz większość państw Grupy twierdzą, iż kamieniem węgielnym przesadzającym o akcesie, była majowa zgoda wszystkich Członków (również Mjanmy) na zamkniecie procesu akcesyjnego właśnie 25 października. Przywódcy Timoru Leste zdają się nie przejmować protestami Mjanmy twierdząc, iż formalna klamka zapadła właśnie w maju. Pojawiają się również glosy, iż nawet w przypadku sprzeciwu Mjanmy, 25 X 2025 więksi i silniejsi podejmą decyzję o formalnym akcesie bez tej jednej zgody.
W grę wchodzi również wariant odstąpienia Mjanmy od własnego sprzeciwu lub zgoda samego Timoru na kompromis w kwestii poparcia opozycji z juntą w Naypyidaw.
Tak czy owak bądźmy dobrej myśli, być może już za tydzień blok ASEAN liczyć będzie 11 członków i przesunie swoją wschodnią granicę aż do słynącej z pięknych raf koralowych wyspy Jaco, będącej wschodnią rubieżą Timoru Leste.
Na sam koniec watro jeszcze przypomnieć w kilku słowach, że droga Dili do ASEAN, była długa i nie zawsze usłana różami.
Po 25 latach indonezyjskiej okupacji i odzyskaniu niepodległości w roku 2000 a następnie burzliwym i trudnym okresie raczkującej państwowości, pierwsze prośby o przyjęcie do Grupy pojawiły się dopiero w roku 2007. Zaowocowały one wstępną akceptacją 10-ki i przyjęciem Timoru Wschodniego w roli „Obserwatora” w roku 2011. Od roku 2015 Dili potwierdzające niezmiennie swoje zainteresowanie uczestnictwem w Grupie, zostaje dopuszczone do aktywnego uczestnictwa w niektórych procedurach i działaniach ASEAN.
Po dwóch latach w roku 2017 przywódcy ASEAN uznali jednogłośnie spełnianie przez Dili podstawowych kryteriów przystąpienia do Grupy, zaznając jednak, iż wciąż oczekują pewnych reform politycznych oraz dialogu z innymi członkami stowarzyszenia.
Pandemia Covid wyhamowała proces do roku 2022, kiedy to w maju Dili otrzymało w Phnom Penh wstępną zgodę na pełne członkostwo. Wstępna zgoda zamieniona została w maju tego roku na zgodę ostateczną z wyznaczeniem jednocześnie na październik b.r. dnia oficjalnego przyjęcia do Rodziny, przeciwko czemu na przełomie lipca sierpnia zaprotestowała wspomniana a wyżej Mjanma. Oby za tydzień w malajskim Kuala Lumpur nastąpił timorski Happy End.
